به نام خداوند جان و خرد..
شاهنامه اثری جاودانه از ابوالقاسم فردوسی است که جدای از حفظ زبان و ادب فارسی مروج اخلاق، آزادگی، دلاوری و شرافت و مردانگی و پندها ، حکمت ها و داستانهای آموزنده آموزشی و تربیتی است ،دیوانی جامع و آگاه در مورد سیاست،جامعه و سندی با اعتبار برای شناخت فرهنگ و تمدن ایران باستان و گزارشگری موثق از آداب و رسوم و سنن ایرانیان است. در سالهای اخیر توجه به زبان فارسی و شاهنامه این اثر سترگ روزافزون بوده و افراد زیادی در گسترش و احیا و حفظ آن تلاش کرده اند.
در سالهای کرونایی و قبل از اینکه فضای مجازی بخواهد میزبان شاهنامه پژوهان و خوانان و نقالان گردد فضای حقیقی و بزرگداشت فردوسی و پاسداشت زبان فارسی ،برگزاری جشنواره های مختلف و رقابت های سالم باعث ایجاد پویایی و نشاط و رقابت سالم خصوصا در بین کودکان و نوجوانان شده بود و اوز هم چند دوره میزبان نقالان و شاهنامه خوانان بود و البته در فضای مجازی ادامه آن را شاهد هستیم ولی جای خوانش حضوری و دیدار را پر نخواهد کرد.
و اما فردوسی و شاهکارش...
فردوسی از آغاز تا پایان هزار و یک نکته و پند را آموزش می دهد و بر آن اصرار می ورزد ،در مقدّمه‌ی داستان پادشاهی کیخسرو، اساس سعاتمندی آدمی را در هنر و گوهر و نژاد می‌داند و خاطر نشان می‌سازد که هر جا کسی خوشبخت بود، سه دلیل بیشتر ندارد:
هنر با نژاد است و با گوهر است؛ سه چیز است و هر سه به بند اندر است.
هنر کی بود تا نباشد گهر/نژاده کجا دیده‌ای بی‌هنر
گهر آن که از فرّ یزدان بود /نیازد بدو دست و بد نشنود
نژاد آن که باشد ز تخم پدر /سزد کآید ازتخم، پاکیزه، بر
*هنر گر بیاموزی از هر کسی/ بکوشی و پیچی ز رنجش بسی
از این هر سه گوهر بود مایه‌دار /که زیبا بود خلعت کردگار
چو هر سه بیابی خرد بایدت /شناسنده ی نیک و بد بایدت
و این ابیات و سایر ابیات بی ارتباط با همین روز یعنی ٢٥ اردیبهشت روز جهانی خانواده نیز هست که از دیدگاه فردوسی در حالی که به حماسه و پرداختن رزم و نبرد توجه ویژه دارد به خانواده و داستان های خانوادگی نیز می پردازد.
ابیات بسیاری از شاهنامه، موضوعات و روابط خانوادگی را چون:
آداب و رسوم ازدواج، تولد، نامگذاری، تربیت و آموزش فرزندان، مراسم های استقبال و بدرقه ی خانوادگی محبت فداکاری در راه خانواده، عشق به نهاد خانواده، مهربانی نسبت به اعضای خانواده، وغیره را نشان می دهد که سرکار خانم زهرا حکیمی بافقی نیز در پژوهش خود مفصل به بررسی نهاد خانواده در شاهنامه فردوسی پرداخته و به نگارش درآورده است.
و از احترام گذاشتن قوم ایرانی به اقوام دیگر و نهاد خانواده خصوصا پدربزرگ ها و مادربزرگ سخن گفته است.
از شاهنامه و شعر فردوسی هرچه بگوییم کم گفته ایم ،از خرد از داد و دهش و از عدالت و اندز...
اما نکته زیبایی که در یادداشتی خواندم و فردوسی در شاهنامه بارها از آن سخن گفته است توجه به اندیشه های دادخواهی و بشر دوستی و عدالت است
و در مورد جنگ نیز عدالت را معیار قرار می دهد و کیخسرو به سپاهیانش امر می کند که به مردم بی سلاح و به اهل هنر و نظامیان کاری نداشته باشند و تاکید بر خوبی و داد فراوان دارد...
"جهان را سراسر همی داشت راست/به گیتی بجز داد و نیکی نخواست
چه گفت آن گرانمایه‌ی نیک رای /که بیداد را نیست با داد جای
جز از داد و خوبی مکن در جهان /چه در آشکار و چه اندر نهان"
از شاهنامه هرچه بگوییم کم است و سخن زیاد ولی در یک جمله ...
شاهنامه ورق زدن و پرسه زدن در دنیای واقعی از زبان شعر است.
هر کدام از بخش های شاهنامه یک شاهکار جاودانه است و *فردوسی، خود نیز در جاودانگی شاهکار خود میسراید:
بناهای آباد گردد خراب /ز باران و از تابش آفتاب
پی افکندم از نظم کاخی بلند /که از باد و باران نیابد گزند
*25 اردیبهشت ماه، روز پاسداشت زبان پارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی ،شاعر شهیر شاهنامه سرای بر دوستداران فرهنگ و زبان و ادب پارسی فرخنده باد...
فروغ هاشمی
